Skip to main content

Haearn a Dur

Roedd Gwaith Haearn Dowlais wedi bod yn gweithredu ger Merthyr Tudful ers 1759 gyda gwaith cynhyrchu dur yn dechrau yno ym 1865. Roedd cledrau rheilffyrdd yn gynnyrch pwysig.

Roedd Dowlais eisoes yn defnyddio mwyn o Sbaen ac felly roedd yn synhwyrol, wrth ehangu, i adeiladu'r cyfleuster ger Doc newydd y Rhath a fyddai'n ymgorffori glanfa bwrpasol ar gyfer y mwyn. Dechreuodd y gwaith ar safle East Moors ym 1888 ac ym mis Chwefror 1891, agorwyd y gwaith. Erbyn 1895 roedd y cyfleusterau wedi agor yn llawn, ac yn cynnwys 4 ffwrnais chwyth a chyfleuster haearn crai a gwaith dur a melin blatio. Roedd y gwaith newydd yn arbenigo mewn gwneud platiau dur i'w defnyddio wrth adeiladu llongau.

Wedi i amryw gwmnïau gyfuno ac ar ôl newid enw sawl gwaith, daeth y cwmni i gael ei adnabod fel Guest Keen & Nettlefolds (GKN)

Gwnaed gwaith ailddatblygu mawr ar safle East Moors yng nghanol y 1930au. Cadwyd yr hen ffwrneisi chwyth ond ychwanegwyd cyfleusterau newydd helaeth i gynyddu'r allbwn haearn crai ac ingotiau dur. Sefydlwyd melin i wneud rhodiau dur i'w defnyddio wrth gynhyrchu sgriwiau a hoelion.

Ar ôl yr Ail Ryfel Byd dechreuodd y gwaith ddioddef o'r cyfyngiadau ar faint y safle - doedd dim modd ehangu ymhellach. Esgorodd hyn ar ddirywiad graddol a chaewyd safle East Moors ym 1978.